บทคัดย่อ:

พระเจ้าไม้หรือองค์พระปฏิมาที่สร้างด้วยไม้ได้ถูกนำมาเชื่อมโยงเกี่ยวกับเรื่องของ “อานิสงส์” ซึ่งหมายถึงผลแห่งกุศลกรรม หรือประโยชน์อันจะได้รับจากการได้ทำบุญหรือได้สร้างประโยชน์ไว้ ชาวล้านนามีความเชื่อว่าการทำบุญ ทำกุศลอันมีเจตนาบริสุทธิ์ ย่อมจะได้รับผลแห่งบุญ นั้นตอบแทน แม้สิ่งที่ทำจะมีมูลค่าเล็กน้อยก็ตาม เกี่ยวกับความเชื่อในเรื่องอานิสงส์ต่างๆ นั้นความเชื่อเหล่านี้เกิดขึ้นมาตั้งแต่สมัยราชวงศ์มังราย กล่าวถึงการสร้างพระพุทธรูปด้วยไม้แก่นจันทน์ของพญาเมืองแก้ว แต่หลักฐานที่เก่าที่สุดเท่าที่พบในขณะนี้อยู่ในช่วง ปี พ.ศ. 2247 ที่เมืองน่านมีการสร้างอย่างต่อเนื่องจนถึงช่วงที่ล้านนาได้ขับไล่พม่าออกจากล้านนา ได้มีการกวาดต้อนกลุ่มชาติพันธ์ไท เช่น ไทลื้อ ไทเขิน ไทยอง มาตั้งถิ่นฐานทั่วไปในล้านนาซึ่งถือได้ว่าเป็นช่วงที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างเห็นได้ชัดในการสร้างพระพุทธรูป ได้มีสร้างพระเจ้าไม้ให้ให้กับพระพุทธศาสนา เป็นรูปแบบสกุลช่างพื้นถิ่นด้วยความศรัทธาในศาสนามนุษย์ได้นำสิ่งที่อยู่รอบตัวมาสร้างแทน พระเจ้าไม้ในยุคนี้ค่อนข้างมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่หลากหลายส่วนคติการสร้างพระพุทธรูปไม้ล้านนา จะมีกรอบแนวคิดเดียวกันทั้งหมดคือ ค้ำชูศาสนาตราบ 5000 ปี เป็นที่ไหว้บูชาแก่คนและเทวดาทั้งหลาย อุทิศส่วนบญุ ส่วนกุศลให้แก่ญาติหรือสัตว์ที่ล่วงลับ เพื่อแก้คำบนบานสานกล่าว และสร้างเป็นพระเจ้าชะตา เพื่อเป็นสิริมงคลแก่ตัวผู้สร้างเอง ต่อท้ายด้วยคำปรารถนาอานิสงส์ที่ได้จากการถวาย คือ สุข 3 ประการ สุขบนโลกมนุษย์โลกสวรรค์ โลกพระนิพาน ปรารถนาไปเกิดเป็นพระอรหันต์ในยุคพระศรีอารยิ์ ปรารถนาไปเกิดบนสวรรค์ชั้นฟ้าปรารถนาให้หายจากโรคภัยไข้เจ็บและปรารถนามีปัญญาดุจแม่นำทั้ง 5 สาย

กล่าวได้ว่าพระเจ้าไม้ล้านนา เป็นรูปแบบสกุลช่างใหม่ที่เกิดขึ้นใหม่ที่ผสมผสานความเชื่อเรื่องของอานิสงส์มากมายนานับปการที่พุทธศาสนิกชนเชื่อว่า ถ้าได้สร้างถวายให้กับพระพุทธศาสนาแล้ว กุศลผลบุญที่ได้กระทำไว้ในชาตนี้จักน้อมนำผู้คนเหล่านี้มีความสุข ทั้งชาตินี้ ชาติหน้า และชาติต่อๆ ไป ดังจารึกฐานพระเจ้าไม้ได้กล่าวว่า “สุขที่เมืองมนุษย์ สุขที่เมืองสวรรค์ และ สุขแห่งพระนิพาน” เทอญ

ABSTRACT:

Pra-Chao-Mai is an image of the Buddha made of wood. It is concerned with belief of “A-Ni-Song”, which means virtue will be gained by making favourable sacrifices for Buddhism. The Lanna People (Natives who live in the area formerly comprising the old Kingdom of Lanna) believe that their sincere devotion will assist them in obtaining merit, even when the good things they’ve done are less worthy. According to Lanna history, belief in A-Ni-Song has existed since the dynasty of Mang Rai. It referred to the building of a statue of the Buddha made of sandalwood by Phaya Muang Kaew. However,the oldest evidence which has recently been found is from 1704. It mentions to the making of Buddha images which were frequently made at that time. Until the end of Burmese rule, the Kingdom of Lanna captured and moved many Tai ethnic groups, including Tai Lue, Tai Kuen, and Tai Yong where they settled down in the kingdom. This move had an influence on the form of Buddha images which had been obviously changed. Due to people’s faith in Buddhism, those of Pra-Chao-Mai were built for worshiping the Buddha. Their form was based on traditional forms of each native expert sculptor group and available local materials for making as well. Therefore, those statues of the Pra-Chao-Mai in this era had various identities. Nevertheless, they have the same purpose which is to support Buddhism until B.E. 5000. Going forward from this period, the focus of the building of sacred statues was for worship by all Buddhists and for worshiping other gods in the traditional people’s faiths, for praying to ancestors and other deceased creatures, to redeem a vow to the Buddha, and for honour and virtue for all contributors. People attend buildings containing the Buddha’s image with the hope of attaining A-Ni-Song’s three forms of happiness: the happiness on the earth, the happiness in heaven, and the happiness of nirvana. They also wish to be reincarnated as a Buddhist saint in the next era of Maitreya (in B.E. 5000), to ascend to heaven, and to have faith healing, and /or to become a sage.

The new form of Pra-Chao-Mai was created by a new era of sculptor. The rationale for building is still linked with the Buddhists’ belief that they will gain lot of A-Ni-Song by creating Buddha images for their religion. These will help them find happiness in their current, the next life, and the life after the next life, as the inscription on base of Pra-Chao-Mai says “Happiness on the Earth, Happiness on Heaven, and Happiness of Nirvana, Amen”