บทคัดย่อ:

เทวรูปพระวิษณุจากหลักฐานโบราณคดีและประวัติศิลปะในประเทศไทย ช่วงก่อนพุทธศตวรรษที่ 19 มีความสัมพันธ์เชิงพื้นที่กับเส้นทางเผยแพร่ศาสนา การค้าและศิลปกรรม จัดจำแนกตามพื้นที่ที่พบ 3 กลุ่ม คือ ภาคตะวันออกและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลางและภาคตะวันตก ภาคใต้ฝั่งตะวันออกและฝั่งตะวันตก จากการศึกษาสามารถแบ่งออกได้ 5 แบบ พระวิษณุระยะแรกจะมีความสัมพันธ์กับศิลปะอินเดียที่พบตามแนวชายฝั่งเมืองท่าทางทะเล ระยะต่อมาพบเทวรูปพระวิษณุบริเวณเมืองท่าภาคใต้ของประเทศไทยรวมถึงเมืองท่าใกล้ลำน้ำสำคัญในเขตภาคกลางและภาคตะวันออก นอกจากนี้ยังแสดงให้ถึงความสัมพันธ์ด้านรูปแบบศิลปะกับเทวรูปพระวิษณุในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ คติการนับถือเทวรูปพระวิษณุยังคงสืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน ดังปรากฏหลักฐานในชุมชนพ่อค้าคหบดีที่ให้ความสำคัญกับการค้าโดยเฉพาะภาคกลางของประเทศไทย การวิจัยครั้งนี้ได้พบเทวรูปพระวิษณุขนาดเล็ก จำหลักอย่างประณีตไม่มีเดือยสำหรับประดิษฐานรูปเคารพ สันนิษฐานว่าคงเป็นประติมากรรมต้นแบบ เพื่อการจำหลักพระวิษณุองค์ใหญ่ที่เป็นประธานในเทวาลัย ซึ่งเทคนิคดังกล่าวยังคงปรากฏเป็นขั้นตอนสำคัญในการจำหลักหรือการปั้นประติมากรรมที่สืบมาจนถึงปัจจุบัน

สำหรับการศึกษาเทวรูปพระวิษณุวัดดงสัก ต.พงตึก จังหวัดกาญจนบุรี ได้ใช้วิธีบูรณาการองค์ความรู้แบบสหวิทยาการ โดยใช้เทคนิค Radition X-Ray Gamma ทางวิศวกรรมนิวเคลียร์ เพื่อวิเคราะห์และจำแนกชิ้นส่วนเดิมของพระวิษณุร่วมกับการศึกษารูปแบบศิลปกรรม ผลการศึกษาพบความสัมพันธ์ด้านรูปแบบศิลปะและเทคนิคการจำหลักกับเทวรูปพระวิษณุที่ทรงผ้าสมพตสั้น ศิลปะเขมรสมัยก่อนเมืองพระนครและตอนใต้ของสาธารณรัฐสังคมนิยมเวียดนาม

ABSTRACT:

The study of Vishnu statues within archaeology and art history in Thailand before the 14 Century C.E. illustrates that these statues are related to religion and trade routes as well as transferring art. Locational organisation can be categorized into 3 groups: eastern and northeast, central and western, and east and south western. From this study, Vishnu statues can be categorized into 5 groups. The early period statues have a relationship with Indian art that was found in the port cities along the shoreline. The later period statues that were found at ancient port cities in southern ,central, and eastern Thailand. In addition, they also illustrate the relationship with the Vishnu statues that were found in Southeast Asia. The worship of Vishnu continues into the present day. They still exist in the trading communities, for example in central Thailand. This research also found the small sized Vishnu statues in excellent craftsmanship without the axis to lock with its base . It can be assumed to be the model used for making larger sized statues. This technique is still in use today in sculpture making. 

This research used a multidisciplinary research process utilizing the Radiation X-Ray Gamma Transmission technique and studied Art style. The new discovery of this style of art links  the Vishnu statues in the Southeast Asia, especially Pre-Angkorian period of Khmer Empire and Southern Vietnam.