บทคัดย่อ:

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาพัฒนาการของการเรียกชื่อชุมชนโบราณเมืองหนองบัวลำภู  ซึ่งเป็นเมืองโบราณสำคัญในบริเวณลุ่มแม่น้ำโขง  ตั้งอยู่ริมฝั่งหนองบัว  ในเขตตำบลลำภู  อำเภอเมืองหนองบัวลำภู  จังหวัดหนองบัวลำภู  จากการศึกษาพบว่า  ชุมชนโบราณเมืองหนองบัวลำภูมีชื่อเรียกที่แตกต่างกันตามบริบททางการเมืองและสังคม  ดังนี้  ชื่อ “เมืองหนองบัว” สันนิษฐานว่ามีการเรียกตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 19  พร้อมกับการตั้งเมืองซึ่งมีที่มาจากสภาพภูมิประเทศของเมืองที่อยู่ริมฝั่งหนองน้ำที่มีบัวขึ้นอยู่มาก  และถูกเรียกมาจนถึงปัจจุบันในลักษณะของชื่อสามัญทั่วไป  ต่อมามีการเรียกชื่อ “เมืองหนองบัวลำภู” ปรากฏหลักฐานการเรียกมาตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 24 เป็นอย่างน้อย  สันนิษฐานว่าเกิดจากการเรียกชื่อรวมกับชุมชนบ้านลำภูซึ่งเป็นชุมชนขนาดใหญ่ที่อยู่ใกล้กับเมืองหนองบัว  และชื่อนี้ถูกนำมาใช้เป็นชื่อในทางราชการของอำเภอหนองบัวลำภู และจังหวัดหนองบัวลำภูในปัจจุบัน  ช่วงเวลาระหว่างปี พ.ศ.2302-2322 กลุ่มเจ้าพระวรปิตาได้อพยพไพร่พลมาตั้งเมืองหนองบัวลำภูขึ้นเป็นรัฐอิสระจากรัฐเวียงจันทน์  แล้วมีการเรียกชื่อเมืองใหม่ว่า “เมืองนครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน” แต่ภายหลังกลุ่มเจ้าพระวรปิตาถูกปราบปรามโดยรัฐเวียงจันทน์ทำให้เมืองหนองบัวลำภูถูกทิ้งร้าง  เมื่อบ้านเมืองสงบก็มีผู้คนกลับมาตั้งถิ่นฐานมากขึ้น  พบว่ามีการเรียกชื่อเมืองว่า “เมืองหนองบัวลุ่มภู” คู่กับชื่อเมืองหนองบัวลำภูในหลักฐานช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 24 ลงมา แต่ก็ไม่ปรากฏการใช้เรียกอย่างแพร่หลายในเอกสารชั้นต้น  ต่อมาในปี พ.ศ.2406 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวหลังยกบ้านหนองบัวลำภูขึ้นเป็นเมืองชื่อ “เมืองกมุทธาสัย” หลังจากถูกทิ้งร้างอีกครั้งเพราะผลกระทบจากศึกเจ้าอนุวงศ์ (พ.ศ.2369-2370) จนถึงปี พ.ศ.2449 สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพจึงโปรดให้กลับมาใช้ชื่อ “เมืองหนองบัวลำภู” ตามที่หลักฐานที่มีการเรียกชื่อเมืองนี้ในอดีต

ABSTRACT:

This article aims to study the name of the ancient community “Muang Nong Bua Lamphu” which has had several names throughout its history. This ancient city, Muang Nong Bua Lamphu, was an important city in the Mekong River Basin and was located beside Nong Bua in the area of Tambol Lamphu, Amphoe Muang Nong Bua Lamphu, Nong Bua Lamphu province. It was found that Nong Bua Lamphu's name depended on the context of politics and society at the time. (1) It is assumed that the name “Nong Bua”, the common name, had been used from the 14th century to the present. (2) There is some evidence that the name “Muang Nong Bua Lamphu”, has been used from at least the 19th century, and that the official name of Amphoe Nong Bua Lamphu and Nong Bua Lamphu province is still in use to the present day. (3) The name “Muang Nakhorn Khuenkhan Karbkaew Buabarn” was given by a group of Chao Phra Wora Pita, who founded the free state of Nong Bua Lamphu. This name was used between 1759-1779 A.D. (4) There is evidence that the name “Muang Nong Bua Lumphu” was the name used since the late 19th century although there are only a few primary documents showing this. (5) The name “Muang Kamutthasai” was given by King Rama V in 1863 A.D. after changing the status of Nong Bua Lamphu from a village to town after it was damaged and abandoned during the Jao Anuwong war (Siam-Laos war in 1826-1827 A.D.). This name was used until 1906 A.D.