บทคัดย่อ:

เหวัชระเรียกอีกชื่อหนึ่งว่าเทพผู้พิทักษ์หรือยิดัม เป็นเทพที่มีความสำคัญองค์หนึ่งในพุทธศาสนา นิกายวัชรยาน มีหน้าที่ปกป้องคุ้มครองพุทธศาสนา ปรากฏความเชื่อและการนับถือขึ้นเป็นครั้งแรกในอินเดีย ช่วงพุทธศตวรรษที่ 13-18 สมัยราชวงศ์ปาละ ในประเทศอินเดียเองมีการสร้างประติมากรรมเหวัชระอยู่ไม่มากนักเมื่อเทียบกับประเทศใกล้เคียง เช่น ประเทศเนปาล และประเทศทิเบต ที่นับถือนิกายวัชรยานเช่นกัน สำหรับในประเทศกัมพูชาพบว่าประติมากรรมเหวัชระนิยมสร้างในศิลปะนครวัดและแพร่หลายในศิลปะบายน มีอายุอยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 17-18 พบทั้งรูปแบบกปาละธรและศาสตราธร ทำขึ้นจากวัสดุหลากหลายประเภท เช่น สำริด หิน และงาช้าง ในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 การนับถือเหวัชระมีความสำคัญต่ออาณาจักรเขมร โดยเห็นได้จาก 1) รูปแบบทางศิลปะของประติมากรรมเหวัชระในนครวัดที่หลากหลายมากกว่าที่พบในอินเดีย 2) ลักษณะทางประติมานวิทยาของประติมากรรมเหวัชระในนครวัดที่แสดงให้เห็นถึงลักษณะเฉพาะของศิลปะเขมร 3) ประติมากรรมเหวัชระในนครวัดบางชิ้นที่มีขนาดใหญ่เกินจริง

ABSTRACT:

Hevajara is an important minor deity of Vajrayana Buddhism. It is also known as the Guardian Angel or Yidam. His duty is to protect Buddhism. The worship of Hevajara first appeared in the Pala Dynasty, from the 13^th to the 18^th centuries. Unlike in Nepal and Tibet, where Vajrayana was also practiced, sculptures of Hevajara are not as prevalent in India. In Cambodia,  sculptures of Hevajara were first  found in the art of Angkor Wat, and they became very popular in Bayon art, during the 17^th-18^th centuries. The sculptures, made of various materials, such as stone, bronze and ivory, appear in two forms: Kapaladhara and Shastradhara. The worship of Hevajara was very important to the Khmer Empire, especially during the reign of  King Jayavarman VII. This explains the greater variety in artistic styles of Hevajara’s sculptures in Angkor Wat than those found in India. It is also ascribed to the iconographic characteristics of  Hevajara’s sculptures unique to Khmer Art.